Robert Rutkowski – sylwetka poety (wywiad)

Rocznik 78. Autor trzech tomików poezji. Poeta czerpiący z tradycji, kultury. W naszym cyklu prezentacji łódzkich twórców przedstawiamy Roberta Rutkowskiego. 

  

  

Marcin Bałczewski: Niedawno wydałeś nowy tomik poezji. Jakbyś mógł przybliżyć o czym on jest.
Robert Rutkowski: „Wyjście w ciemno” jest dla mnie wykrystalizowaniem i kontynuacją poetyki po części zapoczątkowanej przez moją poprzednią książkę, „Łowienie spod lodu”. O ile „Łowienie…” było propozycją dość eklektyczną, podejmującą grę z różnymi poetykami i stylami, o tyle „Wyjście w ciemno” jest w moim odczuciu zwartą i jednolitą propozycją poetycką. Można powiedzieć, że w końcu się zdecydowałem, jak chcę pisać. Posługując się terminologią muzyczną, „Łowienie spod lodu” traktuję jako singiel, a „Wyjście w ciemno” jako longplay.

MB: Czyli jaka to propozycja, jaki sposób „na pisanie” znalazł Robert Rutkowski?
RR: Nie tyle znalazł, co się zdecydował. Zrezygnował z ekspresjonistycznej poetyki na rzecz retoryki i konceptu, jak sygnalizował już przy mojej poprzedniej książce na łamach „Odry” Karol Maliszewski. „Wyjście w ciemno” to dążenie do precyzji wypowiedzi, sterylności języka. Na ile skuteczne – ocenią czytelnicy.

MB: Skąd pomysł na „grę”  Herbertem i jego Panem Cogito? Nie boisz się, że „starsi poeci” niechętnie na to spojrzą (casus Miłosza, którego chciano naśladować w dodatku do „Odry” i pani Urszula Kozioł się zdenerwowała)?
RR: „Grę” Herbertem rozpocząłem z okazji obchodów roku, któremu ten poeta patronował. Z założenia moje dwa teksty o Panu Cogito miały być wyłącznie konkursowe i szczęśliwie dla mnie oba coś wygrały. Uznałem, że wiersz „Pan Cogito i życie po śmierci” doskonale uzupełni tomik, będzie też ukłonem w stronę Zbigniewa Herberta, najbliższego mi polskiego poety współczesnego. W szerszym sensie wiersz ten opowiada o człowieku, który staje przed światem opuszczony przez swojego stwórcę. Uznałem, że Pan Cogito i Zbigniew Herbert to dobra metafora takiego opuszczenia. Jeśli chodzi o „starszych poetów” i ich chęci i niechęci, to jest to jakby poza mną. Kiedy rozmawiałem telefonicznie z żoną poety, panią Katarzyną Herbert, o „moim” Panu Cogito podczas audycji na antenie Radia Łódź będącej jednocześnie rozstrzygnięciem konkursu, który udało mi się wygrać, nie odniosłem wrażenia, żeby była zdenerwowana.

MB: „Łowienie spod lodu” wydaje się być manifestem – „nie  wierzę poezji która zostawia po sobie jedynie popiół i puste butelki po wódce/ nie wierzę upozowanym rimbaudom” – to dość odważny pogląd, gdyż większość poetów (jak mi się wydaje) właśnie w to wierzy – to takie ukłucie w dość duże (pewne) środowisko – jakiś odezw?
RR: „Łowienie spod lodu” to zdecydowanie najbardziej znany i najszerzej komentowany z moich tekstów, ale czy manifestacyjny? Na pewno pisząc go nie miałem zamiaru tworzyć manifestu. W ogóle moje pisanie wyrasta w dużym stopniu z irytacji i zniechęcenia i „Łowienie spod lodu” jest tego wyrazem. Poezja to łowienie spod lodu, przynajmniej ja tak ją rozumiem – jako szukanie pod powierzchnią, po której lepiej lub gorzej wszyscy się ślizgamy. Chciałbym wierzyć, że jest coś pod tą powierzchnią właśnie, że warto szukać, że po wierszach autorów pozujących na nowych Rimbaudów, którzy wyważają dawno otwarte drzwi, opisują picie wódki i palenie papierosów bez żadnych intelektualnych konsekwencji zostaną jedynie puste butelki i popiół. Ale mogę się mylić. Coraz częściej odnoszę wrażenie, że osiadamy na intelektualnych mieliznach. Bardzo bliski jest mi pod tym względem wiersz Tadeusza Różewicza pt. „Żart patetyczny”, w którym pisze, że nie do potomnych kieruje swoje słowa, bo być może będą to potwory bez mózgu. Chciałbym wierzyć, że się myli. Natomiast jeśli chodzi o odzew, o który pytasz, to jedni wierzą, że nie wierzę, a inni nie wierzą, że nie wierzę takiej poezji czy takiemu środowisku. Tak już bywa z tekstami jednoznacznie opowiadającymi się za jakimś światopoglądem czy porządkiem estetycznym.

MB: To może rolą poety jest, aby tę „intelektualną mieliznę” pobudzić?
RR: Jestem przekonany, że każda wypowiedź artystyczna powinna pobudzać intelektualnie. Sztuka, która nie zmusza do myślenia jest jałowa.

MB: Skąd w ogóle takie „niepopularne” dziś tematy – tradycja, kultura, wiara? Jednak „barbarzyńców” jest teraz więcej.
RR: Naiwnie wierzę w tradycję i równie naiwnie wierzę w kulturę. A barbarzyńcy zawsze byli w większości. Gdyby jednak wierzyć, że większość ma zawsze rację, do dziś chodzilibyśmy po płaskiej ziemi opartej na dwóch żółwiach. Nie należy mylić prawdy z opinią większości, jak mawiał Jean Cocteau.

MB: Przedostatnie, tradycyjne pytanie – jakaś literacka anegdota?
RR: Skoro już wspomniałem Jeana Cocteau, przypomina mi się anegdota, kiedy artysta ten, będąc u szczytu popularności, wybrał się do swojego rodzinnego miasta chcąc sprawdzić jak bardzo jest tam poważany. Zaczepił przechodnia pytając, gdzie znajduje się dom, w którym urodził się Cocteau. Przechodzień odpowiedział pytaniem na pytanie: „Ale który Cocteau? Aptekarz czy sklepikarz?”.

MB: Na koniec jakieś rady dla początkujących autorów?
RR: Mieć dystans i robić swoje.

ŁOWIENIE SPOD LODU

 

nie wierzę poezji

która zostawia po sobie

jedynie popiół

i puste butelki po wódce

 

nie wierzę

upozowanym rimbaudom

z ostrym makijażem

nieprzespanych nocy

 

nie wierzę tym

którzy chodząc po kruchej tafli lodu

mówią

że chodzą po wodzie

 

poezja

to łowienie spod lodu

 

 

 

PRZESTRZEŃ NAZW

 

istnieje

jedynie to co znajduje swój wyraz

w języku

 

dlatego lepiej

licz się ze słowami

 

imiona

sprawiają że jesteśmy

śmiertelni

 

nasze cienie

jedyne takie pod słońcem

wydłużają się

 

nad wyraz
CIEMNA MATERIA

 

gaśniemy w oczach

 

ciemna materia

odbiera nam jasność

widzenia

 

przekazywana

z rąk do rąk z ust

do ust

 

gęstnieje

 

płynie korytami ulic

wsiąka w ściany domów

 

ociemniali

 

rozmawiamy niejasno

o bladych pojęciach

 

ciemna energia

oddala nas od siebie

 

z każdym dniem

nasze głosy stają się

cichsze

 

nie wiem

czy jeszcze mnie słyszysz

wiem jednak że muszę

mówić

 

to jedno jest

jasne

 

 

D.O.M.

 

poproszę raz boga

na wynos

 

najczęściej

podają go w papierowych torebkach

obłożonego chusteczkami higienicznymi

żeby nie poplamił

niedzielnego ubrania

 

odbija się długo

szerokim echem

 

w przestronnym domu pana

 

jest dobry

nawet jeśli czasem

zbyt surowy

 

rajska mieszanka

piekielnie ostrych przypraw

 

kosztuje słono

 

w trójcy jedyny

lecz w zestawie

taniej